ტურა

ტურა(Canis aureus) – ცხოველი ძაღლისებრთა ოჯახიდან. აღწერილობა:სხეულის სიგრძეა 68-104 სმ,კუდის 22-27,წონა 6-16კგ.სხეულის ზომით მდედრები არ ჩამოუვარდებიან მამრებს. ბეწვი უხეშია, მოწითალო-რუხი. ზურგზე მუქი გასწვრივი ზოლი, ზაფხულობით უფრო ბაცია,ვიდრე ზამთარში.

გავრცელება: სამხრეთ-აღმოსავლეთი ევროპა, ჩრდილო აფრიკა, მცირე აზია, კავკასია, შუა აზია ინდოეთამდე. საქართველოში გვხვდება თითქმის ყველგან 1000 მ სიმაღლემდე ზღვის დონიდან. ტურა ბინადრობს ჭალისა და მთის ძირების ტყეებში,ბუჩქნარებში და წყალსატევების ახლოს. ბუნაგს იკეთებს ნაირგვარ ბუნებრივ თავშესაფარში, კლდის ნაპრალებში, ზედაპირის ჩაღრმავებულ ადგილებში, რადგანაც სოროს თხრა ეზარება თვითონ თხრის პატარა სოროს, ან იკავებს სხვა ცხოველების სოროს.

ტურა იკვებება ცხოველური და მცენარული საკვებით: ძირითადად თაგვისებრი მღრღნელებით, კურდღლებით, ფრინველით,ბაყაყი, ლოკოკინა, მწერები, ჭამს ლეშსაც, იკვებება აგრეთვე სხვადასხვა ხილითაც, მას ტკბილი ხილი უყვარს, მაგალითად ყურძენი, საზამთრო, ნესვი და სხვა. ის სერიოზულ ზიანს აყენებს ადამიანს, ის მავნებლობით მელასაც  აჭარბებს, შეუძლია საქათმესა და ბეღელში მოხერხებულად შღწევა.

ტურა ჭკვიანი და მოხერხებული ცხოველია, მას შეუძლია ნახტომით ჰაერში მიწვდეს ფრენილ ფრინველს, განსაკუთრებით ანადგურებს მიწაზე მობუდარ ფრინველებს. ის ძალიან ფრთხილია, ნადირობისასა ხშირად ამოწმებს გარემოს საფრთხის შიშით, სადაც მსხვილი მტაცებლები ნადირობენ ტურები მათ კვალს მისდევენ, რომ მათი ნადავლის ნარჩენები მიირთვას.

 მძუნაობა ხდება იანვარ-თებერვალში, მაკეობის ხანგრძლივობაა სამი  თვე.  აპრილ-მაისში ყრის უსუსრ თვალბაუხელელ 4–6  ლეკვს. დაბადებიდან ერთი თვის შემდეგ ისინი უკვე შერეული საკვებით იკვებებიან.

ტურისთვის დამახასიათებელია ხმამაღალი ყმუილი -"კივილი". ისინი ყმუიან ნადირობის წინ, სირბილის დროსაც, რაიმე ხმამაღალ ხმაურს აყვებიან ყმუილით. არ კივიან წვიმიან ან მოღრუბლულ ამინდში, მოწმენდილ მთვარიან ღამეებში კი განსაკუთრებით ყმუიან. ის არის ცოფისა და სხვა დაავადებების მტარებელი და გამავრცელებელი. ბეწვი მდარე ხარისხისაა. ტურას უგებენ 4 ან 5 ნომერ ხაფანგს. თოფით მოპოვებისთვის საჭიროა 1ნომერი საფანტი.

ჭოვილო-Great Snipe - გოჭა (დუპელი)-მონადირეებშიც და სანადირო ლიტერატურაშიც ჩიბუხასა და გოჭას ერთმანეთისგან გარჩევის თაობაზე დიდი აურზაურია ატეხილი, მათი გარჩევა არ უნდა წარმოადგენდეს სირთულეს. პირველი ეს არის მათი

 ზომა, ჭოვილო უფრო პატარაა, ნისკარტის სიდიდე, ბუდობის ადგილები, ანუ ჩიბუხა უფრო დიდ ჭაობებს აფარებს თავს, გოჭა უფრო მდინარის ნაპირებზე . გოჭას გარჩევა უფრო ადვილია რადგან მას თეთრი შეფერილობა დაკრავს.

ჭოვილო გადამფრენი ფრინველია.საგაზაფხულო გადაფრენის დროს, რომელიც აპრილის მეორე ნახევარში იწყება ხოლმე,  ჭოვილო დიდი რაოდენობით მიფრინავს მტკვრისა და არაგვის ზემო დინებათა გაყოლებით,ჩრდილოეთისაკენ ქედზე გავლით, დროებით ჩერდება გარდაბნის რაიონში,მტკვრის ნაპირების სველ მდელოებსა და ჭაობებზე(თითქმის ხაშურამდე),მუხრანის და გორის ველებში და ერწოს ჭაობებზე. 

მისი საყვარელი ადგილებია ნესტიანი, ოდნავი წყლით დაფარული ბუჩქიანი საძოვრები, ძველი მოუხნავი ბალახიანი ადგილები და ზოგჯერ კარტოფილისა და კომბოსტოს სავარგულებიც. ყველაზემრავალრიცხოვანი გადაფრენა მაისის შუა რიცხვებში იწყება და ივნისის დასაწყისამდე გრძელდება.

საქართველოს ტერიტორიაზე ჭოვილო არ ბუდობს, ბუდობის ადგილებში კი 4 კვერცხს დებს, ბარტყების გამოჩეკვას 18-19 დღე ჭირდება. ბარტყები სწრაფად იზრდებიან, ერთი თვის უკვე ზრდასრულნი არიან და დედას შორდებიან.

ჭოვილოს მოსაპოვებლად საჭიროა 10-11-12 ნომერი საფანტი.

ღალღა

ღალღა (Коросте́л,Crex crex)
ღალღა წიწილოვანი ფრინველია. იკვებება მარცვლოვანი მნარეების თესლითა და წვრილი
უხერხემლოებით. ღალღა სწრაფად დარბის და უხალისოდ ფრენს. ის სპორტული ნადირობის
ობიექტია.

სამეფო:	ცხოველები
ტიპი:	ქორდიანები
კლასი:	ფრინველები
რიგი:	წეროსნაირთა
ოჯახი:	ლაინისებრთა
სახეობა:	ღალღა

ღალღა წეროსნაირთა რიგისაა.ტანად პატარაა:
სიგრძე 27სმ ; მასა 170გ;
ჩვეულებრივ : სიგძე 22-25სმ; მასა 150გ;
გავცელებულია ევროპასა და აზიაში,ზამთარს ცენტრალურ და სამხრეთ აფრიკაში ატარებს.

ღალღას გავრცელების არეალი (ყვითელი):
გამოზამთრების არეალი (ლურჯი):

ბინადრობს ნოტიო მდელოებსა და ტყის ველებზე, მდინარეთა ხეობებში, რომლებსაც
მთებამდე აჰყვება ხოლმე. ბუდეს იკეთებს მიწაზე და დებს 7-12 კვერცხს.
16-17 დღე-ღამეში ინკუბაცია რჩება.
ყელი გრძელი წაგრძელებული აქვს, ფრთების ზევითა ნაწილი ღია რიჟა ფერის აქვს,
გულის ნაწილი თეთრი , ზურგის ნაწილი ყავისფერი შავი ლაქებით,თვალებიც ყავისფერი.
მასზე სპეციალურად არ ნადირობენ.მას უმეტესად მწყერზე ნადირობის დროს ხვდებიან.
დარბის კარგად მაგრამ ფრენაში მოიკოჭლებს.
მისი ფრენის სიჩქარე მწყერის სიჩქარეზე საგრძნობლად დაბალია.
ღალღის მთავარი საკვები არის : ჭიები,მწერები და მცენარის თესლები.

პოლონეთში და გერმანიაში მათ შესაძლებლობა აქვთ იკვებონ დიდი ჭიებით
(სიგრძით 5-12მმ).
ირლანდიაში და შოტლანდიაში ისინი იკვებებიან წვიმის შემდეგ ჭიებით,მოლუსკებით,
მცირე ზომის თევზებით,ბაყაყებით და ხვლიკებით.
ღალღის ამოფრენა ძაღლსაც უჭირს,მაგარამ მისი მოკვლა ძალზედ ადვილია, მთავარია
გავითვალისწინოთ, რომ არ ვისროლოთ ამოფრენისას რადგან მისი სიჩქარე დაბალია ,
უნდა დავაცადოთ სასროლპოზიციამდე მისვლა,წინააღმდეგ შემთხვევაში ავაცილებთ
ან ფრინველს გავაფუჭებთ.
იგი საქართველოში თითქის ყველგან გვხვდება უმეტესად ზაფხულ-შემოდგომაზე
მწყერზე ნადირობისას. ( მაგ. ბაზალეთის ტბის მიმდებარე ტერიტორია).

ზღვის გოჭი

ზღვის გოჭი (Cavia porcellus), გვინეური ზღვის გოჭი, ძუძუმწოვარი ცხოველი მღრღნელების რიგისა. მისი უკუდო სხეული 35 სმ აღწევს. უკანა თათზე 3 თითი აქვს, წინაზე - 4, ზურგი - მოყავისფრო-რუხია. ცხოვრობს პერუს მთისწინების ღია ადგილებში. ბინადრობს სოროებში პატარ-პატარა ჯგუფებად. წელიწადში 2-ჯერ შობს 1-4 ნაშიერს. ზღვის გოჭი (ან მისი ახლობელი სახეობა) სახორცედ მოაშინაურეს ინკებმა. ევროპაში შემოყვანილია XVI საუკუნეში. ზღვის გოჭს იყენებენ ბიოლოგიასა და მედიცინაშიფიზიოლოგიური, იმუნოლოგიური და სხვა ცდებისათვის. ტყვეობაში მრავლდება მთელი წლის განმავლობაში და შობს 6 ნაშიერს. ცუდად იტანს ტემპერატურის მკვეთრ ცვლილებას.

კოალა

ჩანთოსანი დათვები, კოალა (Phascolarctos cinereus), ძუძუმწოვარი ცხოველი ჩანთოსნებისრიგისა. გარეგნულად დათვს ჰგავს (აქედანაა მისი სახელიც). მისი სხეული სიგრძე 82 სმ (კუდი არ მოუჩანს), მასა 16 კგ აღწევს. ფერად რუხია. გავრცელებულია  ცხოვრობს ტყეში, ბინადრობს ხეზე. იკვებება ფოთლებით. მრავლდება სექტემბრიდან მაისამდე ავსტრალიაში. მაკეობა 30 დღეღამე გრძელდება. შობს 1 ნაშიერს, რომელიც ჩანთაში რჩება 6 თვემდე. იყენებენ მის ბეწვს. ამჟამად ჩანთოსან დათვებიზე ნადირობა აკრძალულია.

მურა დათვი (Ursus arctos), მტაცებელი, ძუძუმწოვარი, დათვისებრთა ოჯახისა. მისი 
სხეულის სიგრძე 2,5 მ-მდე, მასა 480 კგ-მდე აღწევს. გავრცელებულია ევროპაში, აზიაში, ჩრდილოეთ ამერიკაში, სადაც იგი „გრიზლის“ სახელითაა ცნობილი. ბინადრობს უმთავრესად მთლიანი ტყის მასივებში, კავკასიისა და შუა აზიის მთებში, ყველგან შედარებით მცირერიცხოვანია. ზოგან განადგურდა. იკვებება მცენარეული და ცხოველური საკვებით. შემოდგომაზე ბუნაგში წვება და ზამთრის ძილს ეძლევა. სძინავს 75-195 დღე. ზამთრის ძილი ზერელეა, ცხოველი საშიშროების შემთხვევაში ტოვებს ბუნაგს, იწყებს ხეტიალს და იკავებს ახალს. სამხრეთში, სადაც ზამთარი მცირეთოვლიანია. მურა დათვი ბუნაგში არ წვება. მაკეობა 7 თვემდე გრძელდება. 2 წელიწადში ერთხელ შობს 2-3, იშვიათად 4-5 ბელს. სქესობრივ სიმწიფეს აღწევს 3 წლისა. მცირე სარეწაო მნიშვნელობა აქვს, ტყავს იყენებენ უმთავრესად ნოხად, ხორცს - საკვებად. ზოგან აზიანებს ნათესებს, თავს ესხმის შინაურ ცხოველებს.

ჟირაფი

ჟირაფისებრნი (Giraffidae), მცოხნელი ძუძუმწოვრების ოჯახი წყვილჩლიქოსნების რიგისა. აერთიანებს 2 გვარის 2 სახეობას: ჩვეულებრივ ჟირაფსა და ოკაპს. ჩვეულებრივი ჟირაფის (Giraffa camelopardalis) სიმაღლე 5-6 მეტრს, მასა 550-1800 კგ აღწევს. აქვს მოკლე სხეული, გრძელი მაღალი კისერი, პატარა თავი, დიდი თვალები, მოკლე და ვიწრო ყურები, პატარა რქები. არეალის სხვადასხვა საზღვრებში შეფერილობა ცვალებადია და ამის გამო ჟირაფის რამდენიმე ქვესახეობას გამოყოფენ. გავრცელებულია აფრიკაში საპარის სამხრეთით. ბინადრობს სავანეებში. ქმნის მცირე ჯგუფებს, რომლებიც 12-15 (ზოგჯერ 70-მდე) სულისაგან შედგება. აქტიურია დღისით. იკვებება აკაციის ფოთლებით და ტოტებით. აქვს კარგი მხედველობა და სმენა. მაკეობა 420-450 დღეს გრძელდება. ხორცს საკვებად იყენებენ, ტყავს – სხვადასხვა ნაკეთობისათვის.
ჟირაფის რაოდენობა ძალზე შემცირებულია, ხოლო ზოგან სრულიად განადგურებულია. შენარჩუნებულია უმთავრესად ეროვნულ პარკებსა და რეზარვატებში.